معرفی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای
در دنیای امروز انسان‌ها مجبورند در تلاش معاش؛ با مشکلات گوناگون دست و پنجه نرم کرده و خطرات فراوانی را که خود ناشی از پیشرفت علم و تکنولوژی است، به جان بخرند. این خطرات، تعداد عوامل تهدید کننده سلامتی را افزایش داده است و در نتیجه بر تعداد بیمار‌های شغلی و مخاطرات حرفه‌ای نیز روز به روز افزوده می‌شود. برای مثال کارگری که در واحد صنعتی با جیوه یا سرب سر و کار دارد، ممکن است دچار مسمومیت حاد شده یا به یک بیماری مزمن دچار گردد.کارکنان مشاغل اداری نیز گاه به علت بی‌حرکتی، کار کردن در نور ضعیف، مکان‌های غیر بهداشتی و مرطوب یا به علت تماس با دستگاه‌های الکترونیکی ممکن است سلامت خود را به خطر اندازند. حتی گاهی اوقات شرایط محیط کار به اندازه‌ای سخت و ناگوار است که اگر دانش بشری کمک نکرده و مشکلات را همواره نسازد، زندگی در آن شرایط غیر ممکن می‌گردد.
تا جایی که در عصر حاضر حوادث پس از بیماری‌های
قلب و عروق و سرطان سومین علت اصلی مرگ و میر در کشورهای صنعتی است. از سوی دیگر
حوادث ناشی از کار، هزینه‌های بسیاری را بر دوش اقتصاد ملی هر کشور می‌گذارد به همین دلیل حفظ سلامت کارگران که عظیم‌ترین قشر هر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند گذشته از جنبه انسانی آن، هم از نظر مصالح اجتماعی و اقتصادی و هم از نظر تأمین سلامت و فراهم ساختن آسایش و رفاه کارگران و تطبیق وضع کار با مقتضیات جسمی و روانی آنان یک
وظیفه انسانی، یک احتیاج و یک شرط امکان انجام کار و فعالیت ثمر بخش است. کاری مهم و حیاتی که در هر کشوری بر عهده متخصصان بهداشت کار می‌باشد.
به عبارت دیگر
دانش بهداشت حرفه‌ای تلاش می‌کند تا با حذف کردن عوامل خطرزای
فیزیکی، شیمیایی، روانی و بیولوژیکی یا کاهش تأثیرات این عوامل از آسیب‌رسی به کارکنان جلوگیری نماید. برای رسیدن به این هدف علم بهداشت دارای سه مرحله مهم و اساسی است که این مراحل عبارتند از:
شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل خطرزا
یعنی متخصص بهداشت حرفه‌ای در مرحله اول خطر را شناسایی کرده و پس از شناسایی کامل، مقدار خطر را سنجش می‌کند و در مرحله آخر به کنترل عوامل خطرزا می‌پردازد. گفتنی است که مرحله شناسایی و ارزیابی خطر در مقطع کارشناسی، و کنترل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری بهداشت حرفه‌ای آموزش داده می‌شود. برای مثال یک کارشناس بهداشت حرفه‌ای در کارخانه ریسندگی و بافندگی باید کانون‌های خطر اعم از منابع ایجاد صدای بیش از حد مجاز، نوع مواد شیمیایی خطرناک مورد استفاده، نحوه نگهداری مواد خطرناک و طریقه مصرف آنها را شناسایی کند. سپس باید تراکم مقدار آلودگی را در یک متر مکعب هوا تعیین نماید و مشخص کند که مقدار آلودگی بالاتر یا پائین‌تر از حد استاندارد است که در این مرحله کارشناس با استفاده از روش‌های آنالیز پیچیده و وسیعی مانند
آنالیز رنگ‌سنجی، آنالیز دستگاهی، گاز کروماتوگرافی، اکسپکتوفتومتری و روش‌های دیگر ماده شیمیایی مورد نظر را سنجش و مقدار آن را تعیین می‌کند. کارشناس ارشد بهداشت حرفه‌ای نیز پس از این که عوامل خطرزا شناسایی و ارزیابی شد باید روش یا روش‌هایی را پیشنهاد کند که عوامل زیان‌آور حذف گردد یا کاهش یابد و به اندازه استاندارد برسد. فارغ التحصیل دکترا نیز به بررسی و اجرای روش های
پیشرفته کنترلی، تدریس و تحقیق در زمینه بهداشت حرفه‌ای می‌پردازد.
بهداشت حرفه ای
ارتقاء و تامین عالی ترین درجه ممکن وضع جسمی-روانی و اجتماعی کارکنان همه مشاغل WHO و ILO طبق تعریف جلوگیری از بیماری ها و حوادث شغلی انتخاب کارگر ویا کارمند برای محیط وشغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آنرا دارد ویا بطور اختصار تطبیق کار با انسان ودر صورت عدم امکان این امر تطبیق انسان با کار هدف از ارائه خدمات بهداشت حرفه ای به حداقل رساندن بیماری های ناشی از کار و حد اکثر نمودن سلامت عمومی نیروی کار می باشد.
تاریخچه بهداشت حرفه ای در ایران
شروع فعالیت های رسمی در زمینه ایمنی و بهداشت کار در ایران به سال 1325 همزمان با تشکیل وزارت کار و امور اجتماعی و تدوین قانون کار بر می گردد. در سال 1337 قانون مزبور با اصطلاحات و تغییراتی بصورت قانون به تصویب رسید که در این قانون وظایف مربوط به ایمنی و بهداشت کار بعهده اداره کل بازرسی کار محول گردیده بود.
این وضعیت تا قبل از سال 1362 ادامه داشت تا اینکه پس از تشکیل جلسات متعددی کارشناس و جلب نظر وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداری وقت و پیشنهاد و تصویب نامه مورخه 3/10/1362 هیئت دولت و به منظور جلوگیری از دوباره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، مسائل بهداشتی محیط کار و کارگران به وزارت بهداری محول گردید و انجام این وظیفه، ابتدا واحدی تحت عنوان واحد بهداشت حرفه ای در دفتر کل خدمات بهداشتی ویژه تاسیس و سپس به اداره کل بهداشت حرفه ای تغییر نام یافت. اداره کل بهداشت حرفه ای در آن زمان مسئولیت حفظ و ارتقاء سطح سلامت نیروهای شاغل کشور در حرف مختلف را عهده دار گردید تا اینکه با تصویب قانون کار جدید درتاریخ آبانماه سال 1369 و به استناد ماده 85 این قانون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار نظارت بر مسائل بهداشتی درمانی کارگران و محیط کار و وزارت کار و امور اجتماعی عهده دار نظارت بر ایمنی و حفاظت فنی کارگران گردید.
توانایی‌های لازم
در رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای اطلاعات زیادی در خصوص شناسایی و ارزیابی عوامل زیان‌آور مختلفی اعم از شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، مکانیکی و روانی وجود دارد. از همین رو دانشجوی این رشته باید در دروس پایه مثل ریاضی، فیزیک، شیمی وفیزیولوژی توانمند باشد؛ یعنی برای موفقیت در بهداشت حرفه‌ای باید هم در ریاضی و فیزیک، کامپیوتر و هم در علوم تجربی و زبان پایه‌ای قوی داشت. دانشجوی مهندسی بهداشت حرفه‌ای باید دارای توانمندی های روحی از قبیل
توانایی تعامل با دیگران، کار تیمی، ارائه کارهای آموزشی، صبر و شکیبایی و تسلط بر زبان های خارجی نیز باشد. از عوامل موفقیت در این رشته می توان به توانایی بالا در کار با
کامپیوتر و اینترنت، زبان خارجی، مطالعه کتب اصلی و مرجع و توانایی انجام کارهای آزمایشگاهی و عملی را بیان نمود.
موقعیت شغلی بهداشت حرفه ای در ایران
مراکز اصلی جذب فارغ‌التحصیلان شامل رشته های زیر هستند:
-
وزارتخانه‌های کار
- صنایع و معادن، جهاد کشاورزی
- نیرو
- بهداشت
- سازمان‌ها
- شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگی مثل شرکت نفت، ذوب‌آهن
- هواپیمایی کشوری
ایران خودرو و پلی‌اکریل دارای واحد بهداشت حرفه‌ای بسیار قوی هستند که در هریک از این واحدها چند کارشناس ارشد، کارشناس و کاردان بهداشت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. تا جایی که در حال حاضر بیش از 50 درصد از دانشجویان کارشناسی بهداشت حرفه‌ای نیز به طور پاره‌وقت در کارخانجات و سازمان‌های مختلف به عنوان مشاوره بهداشت حرفه ای فعالیت می‌نمایند. بطور کلی مانند هر رشته دیگری، کارشناسان این رشته در صورت داشتن توانمندی و صلاحیت های لازمه توانایی انجام کارهای مختلفی از جمله تاسیس شرکت های خصوصی ارائه دهنده خدمات ایمنی و بهداشت حرفه ای و یا درگیر شدن در پروژه های بزرگ بهداشت حرفه ای را دارا می باشند.