تجهیزات کنترل ابعادی

در کارگاه ماشین های ابزار هر قطعه می بایست به طور دقیق و به اندازه لازم تراشیده شود و به همین جهت، یکی از کارهای اساسی در تولید هر قطعه، ‌اندازه گیری می باشد. دقت در اندازه گیری قطعات بسیار مهم و لازم است. زیرا که باید مطمئن شویم قطعات بعد از عملیات تراشکاری به طور مناسب با یک دیکر مونتاژ (یا بر هم سوار یا منطبق) خواهند شد. در صورتی که هنگام اندازه گیری بی احتیاطی شود و به طور صحیح عملیات اندازه گیری صورت نگیرد، ‌وقت و مواد مصرف شده، هدر رفته و کار انجام شده بی ارزش تلقی می گردد.
وسایل اندازه گیری طول را می توان به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کرد.

وسایل اندازه گیری مستقیم

وسایل اندازه گیری مستقیم دارای درجه بندی خطی هستند و با قرار دادن آن ها در کنار قطعه مورد اندازه گیری، اندازه قطعه مستقیما از روی خطوط درجه بندی خوانده می‌شود مانند انواع خط کش های مدرج،‌ کولیس ها، میکرومترها و … این وسایل، به وسایل اندازه گیری متغیر نیز موسوم هستند.

وسایل اندازه گیر غیر مستقیم

در این وسایل اطلاعات مربوط به اندازه قطعه را به یک مقیاس مدرج منتقل کرده و به این ترتیب اندازه به صورت غیر مستقیم به دست می آید. مانند پرگارها.

اندازه گیری با خط کش های مدرج

خط کش های فلزی مدرج عموما با دقت بالاتری نسبت به مترها تهیه می‌شوند دقت خط کش های فلزی 5/0 یا 1 میلی متر است جنس این خط کش ها به ضخامت آن ها بستگی دارد و معمولا با ابعاد و جنس های مختلف ساخته می‌شوند.
خط کش هایی نیز وجود دارند که یک لبه آن ها بر حسب میلیمتر و لبه دیگر بر حسب اینچ مدرج شده است. خط کش های فلزی در انواع مختلف تولید می‌شوند و در صنایع مورد استفاده قرار می گیرند.

خط کش های تخت

خط کش های تخت که تقریبا معمولی ترین خط کش ها است در کارهای فلزکاری برای رسم خط و یا اندازه گیری به کار گرفته می شود جنس این خط کش ها از فولادی تهیه شده که در مقابل ضربه و خمش مقاوم هستند.

خط کش قلاب دار

این خط کش به دلیل اینکه قلابی در انتهای آن دارد برای اندازه گیری قسمت داخلی کاسه ساچمه ها، فلکه ها و طول سوراخ های شیاردار مناسب است. زیرا هنگام اندازه گیری می توان قلاب آن را در پیشانی قطعه قرار داد. استفاده از این ابزار دقت اندازه گیری را بالا می برد. این نوع خط کش ها دارای تقسیمات میلیمتری و اینچی هستند. لازم به توضیح است که قلاب نصب شده می تواند ثابت و یا قابل تنظیم نیز باشد.

خط کش با انتهای مدرج

این خط کش ها تشکیل شده اند از یک دسته آجدار که یک طرف آن مهره محکم کننده و طرف دیگر آن حالت یک بست را دارد که با مهره مذکور ارتباط دارد. روی این مجموعه قطعات کوچکی سوار می‌شود. این خط کش ها برای اندازه گیری جای خارها و سوراخ ها و یا مکانهائی که اندازه گیری سطوح آنان به دشواری میسر است می توان استفاده کرد. لازم به توضیح است هر کدام از این قطعات دارای یک طول خاص است.

خط کش کولیسی

این نوع خط کش ها دارای یک خط کش ثابت و یک قسمت کشوی لغزان هستند که توسط یک پیچ می توان کشوی را روی خط کش مدرج محکم نمود. از این نوع خط کش ها نساجها برای اندازه گیری تعداد گره های موجود در یک طول مشخص از فرش استفاده می کنند.

خط کش قابل انعطاف

این خط کش ها از فولاد فنر ساخته شده و کاملا انعطاف پذیر هستند به طوری که می توانند کاملا فرم گرفته و روی سطوح منحنی بنشینند زیرا که طول قوس ها را نمی توان با خط کش های معمولی اندازه گیری کرد. بنابراین توسط این خط کش ها می‌توانند به راحتی قوس های قطعات را اندازه گرفت.

خط کش پایه دار

از یک خط کش فلزی که پایه آن از چدن تشکیل شده است و زیر سطح آن سنگ زده می شود و خط کش در شیار جانبی آن قرار گرفته و به وسیله پیچ در آن محکم می شود مورد استفاده خط کش پایه دار اندازه گیری ارتفاع و عمق قطعات است.

خط کش با انتهای شیب دار (‌لب بریده)

این خط کش برای اندازه گیری قطعاتی که دارای گوشه های گرد می باشند در این صورت برای اندازه گیری طول قطعه نمی توان از خط کش تخت استفاده کرد چون اگر پیشانی خط کش به پیشانی پله مماس شود،‌ لبه خط کش روی قطعه قرار نگرفته است این نوع خط کش همانطور که از اسمشان معلوم است ابتدای لبه آن ها بریده شده است بنابراین نوع خط کش ها وسیله مناسبی برای اندازه گیری طولی هستند.

خط کش تلسکوپی

خط کش تلسکوپی از چند قطعه استوانه ای تشکیل شده است که قطرهای مختلفی دارند و به راحتی می توانند در داخل یکدیگر جمع شوند. یک سر این خط کش دارای قلابی برای اتصال سر خط کش به لبه کار است.

خط کش عمق سنج

این خطکش برای اندازه گیری عمق سوراخ ها،‌ خزینه ها و شیارها طراحی شده است که دارای خط کش مدرج بوده و از طرفی چون هنگام اندازه گیری خط کش آن موازی با سوراخ قطعه کار قرار می گیرد در نتیجه خطای اندازه گیری نسبتا کم خواهد بود. این وسیله تشکیل شده است از یک بدنه شیاردار که جنس آن از فولاد آبکاری شده می باشد، خط کش عمق سنج از جنس فولاد سخت. معمولا خط کش را داخل شیار (کشویی) پایه قرار داده و به وسیله یک پیچ سراج دار در هر فاصله که لازم باشد بوسیله دست محکم می کنند.

انواع مختلف عمق سنج

عمق سنج میله دار ساده شکل و طرز کار آن مثل عمق سنج خط کش دار می باشد ولی چون میله و پایه هیچکدام مدرج نیستند بعد از اندازه گیری ارتفاع سوراخ و یاشیار، می بایستی طول میله را تا کف پایه به وسیله خط کش اندازه گیری کرد که این اندازه همان اندازه ارتفاع شیار یا سوراخ می باشد. با توجه به اینکه طول میله دوباره باید اندازه گیری شود به علت خطای اندازه گیری مجددی که خواهد داشت، دقت آن کمتر از عمق سنج خط کش دار
عمق سنج میله ای فنر دار شکل و طرز کار آن مثل عمق سنج میله دار ساده می باشد با این تفاوت که میله آن توسط فنری که در آن تعبیه شده، به طورخودکار به طرف پایین هدایت می‌شود. به این صورت که با بازکردن پیچ مخصوص قفل، میله به طور خودکار در داخل سوراخ و یا خزینه کار فرو برده می شود. پس از اینکه پیشانی میله به ته کار مماس شد،‌ پیچ قفل را دوباره محکم کرده تا میله در محل خود محکم شود و چون میله آن مانندعمق سنج میله دار ساده و مدرج نیست بعد از اندازه گیری قطعات آن را از کار خارج کرده و سپس طول میله رابه وسیله خط کش و یا وسیله دیگری مجددا اندازه گیری می کنند.

عمق سنج نقاله ای

این نوع وسیله اندازه گیری شامل یک خط کش روی نقاله سوار شده و برای اندازه گیری خزینه و مخروط ها مورد اندازه گیری قرار می گیرد. از طرف دیگر، ‌خط کش می تواند روی نقاله تحت هر زاویه ای که لازم باشد قرار گرفته و محکم شود. البته باید گفت که مهره آج زده شده مانند یک نقطه اتکا سودمند خواهد بود. امروزه از دستگاه های دیجیتال زاویه ِیاب استفاه می شود.

پرگارها Dividers

پرگارها جزو وسایل نقل اندازه می باشند که با این وسایل اندازه گیری طول قطعات به طور غیر مستقیم امکان پذیر بوده و با توجه به دقتی که در اندازه گیری از آنها انتظار داریم، ‌از وسیله اندازه گیری مناسبی (خط کش یا کلیس) برای میزان کردن یا خواندن آنها کمک می گیریم،‌ دقت اندازه گیری ابزارهای اندازه گیری مانند پرگارها، بستگی به حساسیت دست اندازه گیر دارد زیرا لمس صحیح این نوع ابزارها با کار، میزان دقت اندازه گیری را تعیین می کند و این نیاز به داشتن احساس قوی (حساسیت دست،‌حس لامسه) و تجربه دارد.

پرگارهای اندازه گیری

این ابزارها وسائلی هستند که بعنوان وسائل کمکی اندازه گیری به کار گرفته می ‌شوند که توسط آن ها می توان ابعاد داخلی، خارجی و فواصل بین خطوط و قطعات را اندازه گرفت. اساس ساختمان این ابزار متشکل از یک جفت ساق قوسی شکل که توسط پیچ و مهره و یا پرچ با واشرهایی در اطراف به هم وصل می شوند. برای کار با این ابزار اصولا امتداد و طرف خمیده ساق را با کار تماس داشته سپس توسط پیپیچ و مهره اندازه را ثابت نموده و سپس با کمک یک وسیله اندازه گیری طولی مدرج اندازه جدا شده بین دو ساق پرگار را می خوانیم حال به شرح انواع این نوع پرگار می پردازیم
در اندازه گیری قطر شیار داخلی، ابتدا پایه های پرگار را مطابق شکل زیر در حالتی که دهانه آن با دست جمع شده است،‌ داخل سوراخ قرار می دهیم، ‌سپس بازوهای پرگار را آنقدر می بندیم که پیشانی مهره به بازوی پرگار برسد، در پایان بازوهای پرگار را با دست جمع می کنیم و پرگار را از سوراخ خارج می کنیم و اندازه منتقل شده را به وسیله کولیس اندازه می گیریم.

پرگار پله ای نامتقارن

از پرگار پله ای نامتقارن می توان برای ایجاد جای خار روی محورها استفاده نمود. برای این کار قطعه کار را روی صفحه صافی قرار داده و دو قطعه در دو طرف آن به عنوان نگهدارنده قرار داده و ساق خمیده را به بدنه میله مماس می کنیم. سپس توسط ساق نیز خط لازم را روی میله رسم می کنیم. و در مرحله بعدی جای خار را توسط تیغه فرز در می آوریم.

پرگار پیچ سنج

این پرگارها دارای سر کروی بوده که اندازه گیری توسط آن ها مقایسه ای است به عبارت دیگر قبلا بایستی اندازه پرگار از روی نمونه مورد نظر میزان شده باشد. با این پرگار اندازه واقعی قطر خارجی، قطر داخلی و یا متوسط را نمی توان گرفت بلکه از طریق فوق می توان به درستی و یا نادرستی پیچ پی برده. نوع دیگری از این پرگار دارای سرهای سوزنی بوده که این سرها نسبت به هم اندازه گام پیچ اختلاف دارند این پرگارها برای اندازه‌گیری قطر داخلی پیچ به کار می روند. در ورقکاری،‌ برای رسم دوایر بزرگتر از پرگارهای کشویی استفاده می شود.

پرگار بازودار

نوع دیگر پرگار میله ای یا پرگار بازودار است که برای رسم دایره روی سطوح تخت یا دارای منحنی از آن استفاده می شود این پرگار دو بازو دارد که فاصله آن ها تا میله مرکزی قابل تنظیم به وسیله پیچ قابل تثبیت است. ارتفاع نوک تیز بازو در این پرگار همزمان با رسم دایره تغییر می کند.

اندازه گیری تلسکوپی tedescopic Gauge

یکی از وسائل انتقال اندازه بسیار دقیق که می توان برای انتقال اندازه از روی استوانه ها، شیارها، شکاف ها، ‌از آن بهره گرفت اندازه گیر تلسکوپی است. این وسیله از دسته آج دار، پیچ قفل کننده، سندان ها،‌ سندان های متحرک تشکیل شده است.