صوت سنج یا نویزدوزیمتر چیست؟

سر و صدا شایع ترین عامل زیان آور محیط كار است. حداكثر سر و صدای مجاز در محیط كار در یك شیفت 8 ساعته، 85-90 dB می باشد. صوت بیش از حد مجاز سبب ناشنوایی های حسی، عصبی و یا هر دو می گردد.

از مهمترین مشاغل در معرض خطر، می توان به کار با ماشین آلات صنعتی، نساجی، تولید چوب و الوار و کاغذ، تولید تنباکو وچرم، صنعت شیشه گری، صنعت چاپ، صنعت حمل و نقل و اتاق های پخت که با بخار گرم کار می کنند اشاره نمود.

Noise Dosimeter که برای تعیین مواجهه فردی کارگر با صدا در محیط کار استفاده می شود. دزیمتری دقیق ترین روش برای اندازه گیری میزان مواجهه می باشد. دقت دزیمتری در این است که در این روش کلیه ی زمان های مواجهه ی کارگر با تراز های مختلف در طول شیفت محاسبه و با استفاده از تراز معادل Leq  دز دریافتی در یک شیفت کاری اندازه گیری می شود. در ساختمان هر دزیمتر از یک میکروفن که روی سینه یا یقه ی کارگر نصب می شود و سیم رابط و پردازشگر و نمایشگر استفاده می شود.

روش های اندازه گیری سروصدا یا بر حسب تغییرات زمان سروصدا می باشد که ماکزیمم و مینیمم سروصدای محیط در ساعات کار مشخص می شود و یا بر حسب توزیع مکانی می باشد که خود شامل موارد زیر است:

تقسیم کارگاه مورد اندازه گیری به مربع های1*1،2*2،3*3، 4*4، 5*5، که برحسب وسعت کارگاه و نحوه چیدمان دیستگاه ها انتخاب می شود و اندازه گیری در مرکز مربع ها انجام می شود. در اندازه گیری صوت در کارگاه های تا 50 متر مربع به نواحی با ابعاد یک متر، کارگاههای تا 100 متر مربع به نواحی با ابعاد 2 متر و کارگاه های وسیعتر را به نواحی با ابعاد حداکثر 5 تر تقسیم بندی می شود، البته همانطور که گفته شد بصورت انتخابی می باشد. در این اندازه گیری ایستگاه هایی  که در آن دستگاه قرار دارد مورد اندازه گیری قرار نمی گیرند. ایستگاهای تعیین شده می باید هر کدام با شماره خاصی مشخص شده باشند تا بتوان به راحتی مورد بررسی قرار داد.

انتخاب اندازه گیری بصورت اتفاقی با فاصله حداقل 0.5 متر از دیوار و 1متر از دستگاه شعاعهای فرض با اندازه 45 درجه از مرکز منبع که در فواصل یک متری بر روی شعاع های اندازه گیری صورت می گیرد. در پایان نقاط دارای تراز شدت صوت یکسان بهم متصل شده تا مناطق صوتی از یکدیگر مجزا گردند. این روش عموما برای   اندازه گیری سروصدا حول محل کار کارگر مورد استفاده قرار می گیرد.

پس از ایستگاه بندی و مشخص شدن میزان سروصدا در هر ایستگاه در نقشه ترسیم شده از کارگاه با استفاده از 12 استاندارد B.S و ANSI رنگ آمیزی نمود که رنگ آمیزی در سطح کارگاه به ترتیب شامل موارد زیر است که به شرح هر کدام می پردازیم:

• محدوده ایمن (Safe Zone): در این مناطق صدا از حد مجاز ایمنی db a  70 کمتر است و در نقشه صوتی سبز رنگ است. (محدوده ایمن (S.A) db a 70 > SPL – سبز رنگ)

• محدوده بهداشتی (Hygiene Zone): در این نواحی صدا در محدوده db a 80 – 70 است و در نقشه صوتی به رنگ آبی است.

• محدوده هشدار (Warning Zone): در این مناطق صدا در محدوده db a 90 – 85 است و در نقشه صوتی با رنگ زرد تعیین می گردد.

• محدوده خطر (Danger Zone): در این منطق صدا بالاتر از db a90 است و همه موسسات بین المللی این تراز را مخاطره آمیز  می دانند و در نقشه به رنگ قرمز است.

در اندازه گیری محیطی صدا، نکات زیر باید مراعات گردد:

1. ابتدا کروکی اختصاصی کارگاه را تهیه نمود.
2. کارگاه را به مربع های مورد نظر تقسیم بندی کرد.
3. اندازه گیری در مرکز مربع انجام گردد.
4. مراکزی که بر روی دستگاه ها یا وسایل قرار گرفته اند در اندازه گیری حذف شده و نقاط کور محسوب می شوند.
5. طبق استاندارد، صدا سنج در ناحیه شنوایی کارگران (افراد ایستاده) 160 سانتی متر و در افراد نشسته 120 سانتی متر قرار بگیرد.
6. زاویه میکروفن با زاویه 45 درجه نسبت به خط عمود و 15 درجه نسبت به خط افقی دور فاصله 50 سانتی از خود قرار بگیرد.
7. پس از اندازه گیری، به منظور تعیین چگونگی شرایط توزیع مکانی انرژی صوتی می توان با استفاده از استاندارد BS و ANCI نقشه کارگاه را رنگ آمیزی نمود.

برای اندازه گیری و ارزیابی صدا، شناخت کامل نسبت به روشهای اندازه گیری، خصوصیات محیط کار و چگونگی وضعیت کارگر اهمیت دارد. مهمترین نکاتی که باید قبل از اقدام به اندازه گیری و ارزیابی در نظر گرفته شود شامل موارد زیر است:

• اندازه گیری محیطی صدا
• اندازه گیری و مشخص نمودن میزان مواجهه کارگر
• اندازه گیری بمنظور معین نمودن منابع اصلی تولید صدا
• اندازه گیری صدای یک دستگاه معین برای اهداف صنعتی (مثلا عیب یابی و بازرسی فنی)
• اندازه گیری برای مشخص نمودن آنالیز فرکانس
• اندازه گیری برای تعیین روش چگونگی کنترل صدا

وسایل اندازه گیری براساس نوع هدف متفاوت اند. دستگاه تراز سنج صوت برای اندازه گیری تراز فشار صوت طراحی گردیده است. از دیگر دستگاه ها می توان به noise dosimeter  اشاره کرد که برای تعیین میزان مواجه ی کارگر از آن استفاده می کنند.

این دستگاه برای اندازه گیری تراز فشار صوت طراحی گردیده است. هرچند قابلیت و توانایی های ترازسنج های صوتی می تواند متنوع باشد اما به طور کلی هر ترازسنج صوت حداقل دارای سه بخش اساسی است

کار هر میکروفن مبتنی بر اعمال فشار صوت بر سطح دیافراگم آن و ایجاد جریان متناظر الکتریکی است. در پردازشگر بسته به قابلیت دستگاه و نیاز اپراتور، اطلاعات دریافتی از میکروفن تقویت، توزین و پردازش شده و در نهایت توسط نمایشگر عقربه ای یا دیجیتال مقادیر نمایش داده می شود.

اجزا تشکیل دهنده تراز سنج صوت

میکروفن ها را به چهار گروه اصلی تقسیم می کنند:

پردازشگر دستگاه تراز سنج شامل تقویت کننده پالس، کاهش دهنده، شبکه توزیع فرکانس، شبکه سرعت پاسخ دستگاه و مدارهای محاسب برای منظورهای خاص می باشد.

با توجه به اینکه دستگاه ترازسنج می تواند برای منظورهای مختلفی به کار رود لذا می توان مقادیر تراز فشارسنج را بر اساس شبکه های مختلف توزین فرکانس که در برخی دستگاه ها پیش بینی شده است، انتخاب نمود.

مقادیر تراز فشار صوت متناسب با حساسیت گوش انسان توزین می گردد. تراز اندازه گیری شده در این وضعیت بر حسب dBA  بیان می گردد. در اندازه گیری صدا به منظور تعیین حدود مواجهه کارگر از این مقیاس استفاده می شود.

 این شبکه  بیان کننده عکس العمل گوش در ترازهای بالاتر از 60 دسی بل است. این شبکه در عمل استفاده چندانی ندارد ولی برای تراز های حدود 85 – 55 دسی بل مناسب است.

برای اهداف تجزیه فرکانس صوت، کنترل صدا و تراز های فشار بالاتر از 85 دسی بل استفاده می شود. همچنین بر اساس نظر ACGIH (2002) برای تعیین حدود سقفی تراز فشار پیک صدای کوبه ای نیز از این شبکه استفاده می گردد.

این شبکه در بررسی صدای ترافیک وسایل حمل و نقل هوایی استفاده می گردد و اثرات تشدیدی گوش در فرکانس های بااتر از 1000 هرتز را به خوبی لحاظ می کند.

در این شبکه مقادیر تراز فشار صوت در فرکانس های مختلف توسط دستگاههای ترازسنج صوت بدون تغییر در کمیت نمایش داده می شود. اندازه گیری صدا در این شبکه برای اهداف کنترل صدا و یا اهداف صنعتی کاربرد دارد.

اصوات مختلف اعم از یکنواخت، متغیر و کوبه ای در طول زمان تداوم خود دارای تغییرات دامنه فشار بوده و این تغییرات در برخی از آنها لحظه ای است. برای اندازه گیری انواع صدا نمی توان حساسیت عکس العمل زمانی دستگاه را یکسان در نظر گرفت. در دستگاه های تراز سنج برای هر نوع صوت از یک سرعت متناسب استفاده می شود که شامل موقعیت slow برای صدای یکنواخت یا منابع صوتی ساکن بوده و حساسیت دستگاه در حد یک ثانیه برای درک تغییرات دامنه ی صدا می باشد. موقعیت fast برای اندازه گیری تراز فشار صوت منابع متحرک یا اصوات متغیر با زمان و نوبتی متناسب بوده و دستگاه تغییرات سریع دامنه در حد میلی ثانیه را نیز درک می کند، موقعیت Impulse یا  Impact برای اندازه گیری اصوات کوبه ای یا ضربه ای مناسب بوده و دستگاه ترازسنج تغییرات دامنه صدا در حد میکرو ثانیه را درک می نماید. در برخی دستگاه ها یک قابیت با عنوان Peak برای سرعت های بالا نیز پیش بینی شده است (دستگاه های مارک quest) که سرعت پاسخ آن بین Fas و Imp می باشد.

نمایبشگر دستگاه تراز سنج صوت می تواند عقربه ای، دیجیتال، نوار نورانی و یا نقطه نوری باشد. دقت اندازه گیری و قرائت در نوع دیجیتالی بیشتر بوده و از این نقطه نظر ارجهیت دارد.

برای اطمینان از صحت کار اندازه گیری توسط ترازسنج صوت لازم است ابتدا آن را با یک مولد صوتی استاندارد کالیبره کرد. این مولد کالیبراتور استاندارد یا پیستون فون است. این دستگاه فرکانسهای معینی مثلا 1 kHz  یا 250Hz تراز معینی از صوت خالصی برابر 94 یا 114 دسی بل تولید می کند. کالیبراسیون به دو صورت داخلی و خارجی انجام می   گیرد.

برخی دستگاه های تراز سنج می توانند مدارهای داخلی خود را غیر از میکروفون به صورت داخلی کالیبره نمایند. این عمل بدون استفاده از کالیبراتور و با استفاده  از خصوصیات  خود دستگاه صورت می گیرد.

برای این کار با استفاده از کالیبراتور استاندارد و توجه به دستورالعمل دستگاه تراز سنج، کالیبراتور روشن شده وتراز فشار صوت اندازه گیری می گردد سپس عدد نمایش داده شده توسط نمایشگر را با استفاده از پیچ تعبیه شده روی دستگاه به عدد تراز فشار کالیبراتور می رسانیم.

• صوت سنج دیجیتال
• صوت سنج قابل حمل
• صوت سنج قلمی
• صوت سنج پیشرفته
• آنالایزر صدا
• صداسنج قابل حمل
• صداسنج قلمی
• صداسنج پیشرفته
• کالیبراتور صوت
• صوت سنج حافظه دار
• صوت سنج آموزشی
• صوت سنج ضد ضربه
• کالیبراتور صوت حافظه دار
• کالیبراتور صدا
• صداسنج حافظه دار
• صداسنج آموزشی
• صداسنج ضد ضربه
• کالیبراتور صدا خاص
• دوزیمتر صدا آموزشی
• دوزیمتر صدا پیشرفته
• نویز سنج قابل حمل
• نویزدوزیمتر قلمی
• دوزیمتر صدا تک کاناله