در سال 1871 میلادی (1250 هجری شمسی) ماشین گرام اختراع شد. این اختراع گامی اساسی در راه ایجاد صنعت برق تجاری بود، زیرا پس ازآن تبدیل انرژی مكانیكی و هر نوع انرژی دیگری كه بتوان از آن كار مكانیكی به دست آورد به انرژی برقی ممكن گردید.

 یازده سال پس ازآن، درسال 1882 میلادی (1261هجری شمسی) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یكی از خیابان های نیویورك افتتاح كرد.

 بیان دو واقعه مهم بالا برای درك رابطه زمانی بین تاریخ پیدایش صنعت برق در جهان و در ایران خالی از فایده نیست. چنان كه خواهد آمد، اولین مولد برق در ایران، سه سال بعد از موسسه برق توماس ادیسون به كارافتاد.

از اوایل سال های 1300 به بعد، با آگاهی و علاقه مندشدن بخش خصوصی به مزایای برق، رفته رفته در شهرهای بزرگ و كوچك ایران ، تاسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق ایجاد شد. این گونه فعالیت ها عموما درمقیاس های كوچك و محدود و به طور كلی منفك از یكدیگر انجام می گرفت و البته نیاز به هماهنگی هم درشرایط آن روزهای نخستین احساس نمی شد درهمین دوران برخی ازكارخانه های صنعتی جدید التاسیس هم دارای تجهیزات برق اختصاصی شدند كه داد و ستدهایی نیز با موسسات برق شهری داشتند.

برای نخستین بار، شبانه روزی كردن برق در تهران درمیان دولت مردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت.

پس از شش سال و با گذراندن نشیب و فراز های بسیار، بلاخره در تاریخ 25 /6 / 1316 نیروگاه بخاری ساخت كارخانه اشكودای چكسلواكی با قدرت 4x1600=6400  كیلو وات در محل كنونی شركت برق منطقه ای تهران نصب شد و به بهرهبرداری رسید

 با وجود آن كه در تهران به علت وسعت شهر و موقعیت سیاسی و اجتماعیآن ، سرمایه گذاری دولتی در كار برق رسانی پیش از همه شهرهای دیگر آغاز شد ، بخشخصوصی هم در امور برق رسانی در تهران فعالیت قابل توجهی داشت به نحوی كه در سال 1341 یعنی سال تاسیس سازمان برق ایران تعداد شركت های خصوصی كه هر یك در بخشی از شهرتهران فعالیت داشتند به 32 شركت رسیده بود

از سال 1327 تا 1334 برنامه هفت ساله اول عمرانی كشور به اجرا در آمد كه در آن سهمی هم برای توسعه صنعت برق در كشور با هدف تامین مصارف خانگی شهرها و فراهم كردن رفاه اجتماعی منظور شده بود.

دراین دوران، سازمان برنامه تعدادی مولدهای دیزلی 50و 100و 150 كیلو واتی را خریداری كرد و با بهره 3 درصد به شهرداریها و شركت های برق خصوصی فروخت و چون دریافت كنندگان كمك سازمان برنامه می بایست توانایی های لازمرا برای تقبل 50 درصد از سرمایه گذاری ها داشته باشند، طبعا اعطای كمك ها، به امكانات مالی شهرها و موسسه های وام گیرنده بستگی داشت. به هر صورت در پایانبرنامه اول،جمع قدرت نامی نصب شده در كشور به 40 مگاوات و میزان انرژی تولیدیسالانه به حدود 200 میلیون كیلو وات ساعت رسید.

• منطقه خوزستان
• منطقه تهران
• شهرهای بزرگ
• شهرهای كوچك

بدین ترتیب می توان گفت كه اندیشه فراتررفتن از محدوده هر شهر دركار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شكل گرفت. شروع به كاراحداث نیروگاههای برق آبیمهم كشور شامل سد دز (با ظرفیت اولیه 130 مگاوات)، سد كرج (با ظرفیت 91 مگاوات) و سد سفیدرود (با ظرفیت اولیه 35 مگاوات) همچنین نیروگاه حرارتی طرشت (به قدرت 50 مگاوات) ازدستاوردهای این دوره است.

برنامه سوم عمرانی كشورآغاز شد. با پذیرش نقش زیربنایی صنعت برق،در این برنامه نیز اعتبارات قابل توجهی برای این صنعت تخصیص داده شد

 در این برنامه كه 5/5 سال به طول انجا مید(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21میلیارد ریال در صنعت برق هزینه گردید كه به طوركلی سه بخش را در بر می گرفت.

•  تامین برق مراكز عمده مصرف شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، رشت،
•  همدان و ساری
•  تامین برق 17 شهر متوسط كشورشامل شهرهای آمل،چالوس،اردبیل،مراغه، لاهیجان،ارومیه، یزد
•  به شهر، بوشهر، قزوین، كرج، بابلسر وكرمانشاه
•  تامین برق شهرهای كوچك

 در همین برنامه، تشكیل سازمان برق ایران به منظور اشراف كلی و اعمال مدیریت بر برنامه ریزی و اجرای طرحهای تولید وایجا د موسسات تولید، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه گذاری ها دربخش برق پیشبینی شده بود این سازمان درتاریخ 13دی ماه1341 رسما" تشكیل یافت و تا پایان سال 1344 كه عملا" دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظایف خود ادامه داد

قانون تاسیس وزارت آب و برق در تاریخ 16/1/1343 به دولت ابلاغ شد در بخش برق، وظایف زیر برعهده این وزارت خانه قرار می گرفت.

•  تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های تولید و انتقال نیرو به منظور تاسیس مراكز تولید برقمنطقه ای
•  و ایجادشبكه های فشار قوی سراسر كشور
•  اداره تاسیسات برق كه به موجب بند بالا ایجاد می شود و بهره برداری از آن ها
•  نظارت بر نحوه استفاده ازنیروی برق

 سازمان برق ایران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب وبرق ادغام شد، وسازمان های دیگری هم كه تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمانبرق ایران یا به نحو دیگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتی وزارت آب و برق قرارگرفتند.

در آذر ماه همین سال اساسنامه شركت های برق منطقه ای تدوین شد و بدینترتیب تعداد 10 شركت برق منطقه ای علاوه برسازمان آب و برق خوزستان كه از سال 1339 ایجاد شده بود تشكیل یافت كه عبارت بودند از شركتهای برق منطقه ای تهران، اصفهان، خراسان، آذربایجان، فارس، مازندران، گیلان، جنوب شرقی ایران ، كرمانشاه وهمدان و كردستان

با تشكیل شركت های برقمنطقه ای، صنعت برق كشور صورتی سازمان یافته و منسجم به خود گرفت. حوزه های زیرپوشش این شركتهادرابتدا تمامی مساحت كشوررا شامل نمی شد و نوعا از تقسیمات كشوری نیز پیروی نمی كرد تعداد و حوزه های جغرافیایی شركت های برق منطقه ای با گذشت زمانمشمول اصلاحاتی گردید به طوری كه درحال حاضر تعداد آن ها به 16 می رسد و در مجموع تمامی كشور را پوشش می دهند.

برنامه چهارم عمرانی آغازشد. دراین برنامه كه تاپایان سال 1351 ادامه داشت، نگرش به صنعت برق به عنوان یك صنعت زیربنایی و بادید كلان نگر صورت گرفت. احداث خطوط انتقال نیروی سراسری و تاسیس نیروگاههاینسبتا" بزرگ آبی وحرارتی درطی این برنامه نضج گرفت، به طوری كه درطول برنامه،جمعقدرت نامی نصب شده در كشور از 1599 مگاوات به 3354 مگاوات (با رشد متوسط سالانه 16درصد) وتولید انرژی برق از 4133 میلیون كیلووات ساعت به9553 میلیون كیلووات ساعت (با رشد متوسط سالانه 2/18 درصد) بالغ گردید و تعداد مشتركان در تعرفه های مختلف به 1669 هزار رسید.

 در طی این برنامه، مسئولیت برق نزدیك به 190 شهر كشور بر عهدهوزارت آب و برق قرار گرفت. برق مورد نیاز شهرهای كوچك، شهركها و تعدادی ازروستاهای برقدار به توسط بخش خصوصی و یازیرنظر و بامدیریت شهرداریها تامین میشد.تعداد روستاهای برقدار كشور از 148 روستا درآغاز برنامه، به 491 روستا درپایانسال 1351 رسید.

به منظور استفاده صحیح تر از منابع و امكان برقراری دادوستد انرژی برقی بین مناطق و كار تولید وانتقال برق به طور كلان ، شركت تولید وانتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال 1348 آغاز به كار كرد. اساسنامه و شرح وظایف این شركت، بنا بر ضرورت های زمان تا كنون سه بار مورد تجدید نظر قرار گرفته است. ازسال 1375 تا كنون، این شركت با نام "سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) فعالیت ها و ماموریت های معاونت امور برق وزارت نیرو رانیز برعهده دارد و هدف ها وظایف زیر را دنبال می كند.

•  تهیه و تدوین و پیشنهاداستراتژی ها و سیاست ها و برنامه های برق كشور 
•  برنامه ریزی، نظارت، كنترل وهدایت برق كشور
•  ایجاد هماهنگی و نظارت بر شبكه سراسری برق
•  برنامه ریزی ونظارت بر مصارف مختلف برق كشور
•  حفظ یكپارچگی و پایداری شبكه سراسری برق كشور

برنامه پنجم عمرانی از این سال آغاز شد و تا پایان سال 1356 ادامه یافت سیاست های زیر بر اجرای برنامه ای صنعت برق در این برنامه حاكم بود

 احداث واحدهای بزرگ حرارتی در شمال و جنوب كشور به لحاظ دسترسی آسانتر به منابع

1.  سوخت و سواحل دریا
2.  ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ
3.  تامین برق مناطق دور افتاده كشور با استفاده از نیروگاه های دیزلی

 درسال های برنامه پنجم، معادل 1332 مگاوات برظرفیت نیروگا ههای گازی كشورافزوده شد كه علت اصلی آن تاخیر دربهره برداری از نیروگاه های آبی در دست احداث بود دراین برنامه، تاسیس نیروگاه های هسته ای نیز در دستور كار قرارداشت كه علی رغم هزینه ها و تبلیغاتفراوان، نتیجه مشخصی عاید نساخت.

 به هر صو رت قدرت نصب شده در پا یا ن بر نا مهبه 7105 مگا وات ( با 2/16 درصد رشد متوسط سالانه)، انرژی سالانه تولید شده به 18984 میلیون كیلووات ساعت (با 7/14 درصد رشد سالانه) رسید و تعداد مشتركان به 3105 هزار بالغ گردید. تا پایان این برنامه تعدادی از روستاهای كشور نیز از برق بهره مند شدند.

باتوجه به اینكه نهادها و سازمان های مختلفی دست اندركار مقوله انرژی دركشور بودند و هماهنگی بین آن ها ضروری می نمود، به موجب لایحه قانونی مصوب 28 / 11 / 1353 با محول شدن برنامه ریزی جامع فعالیت های مربوط به انرژی كشور، نام وزارت آب و برق به وزارت نیرو تغییركرد.

با پیروزی انقلاب اسلا می، بازنگری اساسی در خط مشی های صنعت برق و هماهنگ ساختن آنها با هدف های عالی انقلاب ضرورت یافت. عنایت به مفهوم خودكفایی، سرما یه گذاری دركارخانه های تولید كننده تجهیزات مورد نیاز صنعت برق، كوتاه كردن دست مشاوران و پیمانكاران خارجی و توجه به بهره گیری بهینه ازتوانایی های داخلی، صنعت برق را در راستای تازه ای قرارداد، فراهم كردن امكان استفاده گسترده از انرژی برق برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و رفع محرومیت ها، افق های جدیدی را فراروی مسئولان صنعت قرار داد.

در این سال ها كه هشت سال آن مقارن با جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران بود. صنعت برق ایران خود را موظف می دید كه علاوه بر نگهداری و بهره برداری از تاسیسات موجود خود برای حمایت ازمردم و دفاع از پشت جبهه، توسعه های لازم را نیز چه در امر تولید و انتقا ل وچه در جهت توزیع و خدمت رسانی به مشتركان انجام دهد. برق رسانی به روستاها كه تا پایان سال 1357 در  4237 روستاهای نزدیك شهرها تحقق یافته بود به صورت یكی ازمحورهای اساسی فعالیت های صنعت برق درآمد به طوری كه درطی دوران جنگ تحمیلی، علی رغم همه دشواری ها، سالانه به طور متوسط بیش از 1800 روستا برقدار گردید و بدین ترتیب در انتهای سال 1367تعدادروستاهای برقدار كشور از 4327 روستا به 22541 روستا رسیده بود درسال های اولیه پس ازپیروزی انقلاب اسلامی و درطی دوران جنگ تحمیلی، با وجود همه مشكلات ناشی ازجنگ، صنعت برق به رشد همه جانبه خود ادامه داد. نگاهی مقایسه ای به چند شاخص اصلی موید این مدعا است.

مقایسه ارقام مهم عملكرد صنعت برق در وزات نیرواز پایان سال 1357 تا پایان 1367

• شرح    
• 1357    
• 1367    
• رشد سالانه  (%)
• قدرت نصب شده (مگاوات)    
• 7024    
• 13681    
• 6/9
• تولید انرژی سالانه (میلیون كیلووات ساعت)    
• 17368    
• 43775    
• 9/7
• حداكثر بار (مگاوات)   
• 3486    
• 7762    
• 8/3
• تعداد مشترك (هزار)    
• 3399    
• 8828    
• 10
• فروش انرژی (میلیون كیلووات ساعت)    
• 14145    
• 36147    
• 9/8
• روستای برقدار    
• 4327    
• 22541    
• 17/9

با پایان گرفتن جنگ تحمیلی، ابتدا ترمیم خسارت هاوخرابیهای دوران جنگ در كانون توجه مدیران و مسئولان صنعت برق قرار گرفت. به عنوان مثال، بررسی ها نشان می داد كه از قدرت نصب شده كشور، معادل 2210 مگاواتدر اثر آسیب های جنگ از مدار خارج است. با احتساب تاسیسات انتقال نیرو و سایر تجهیزاتمی توان تصور كرد كه بازسازی ویرانه های بازمانده از جنگ چه كوشش و تلاش عظیمی راطلب می كرده است. ترمیم خسارت ها كه از نیمه دوم سال 1367 آغاز شده بود با سه سالكار شبانه روزی به انجام رسید و تا پایان سال 1370 واحد ها و تاسیسات آسیب دیده مجددا" در مدار قرارگرفتند پس از خاتمه جنگ، فعالیت های صنعت برق كه تا آن زمان ازدشواری های روز به روز جنگ تاثیر منفی می گرفت. مقایسه ارقام مهم عملكرد صنعت برق در پایان سال 1376 كه نه سال از طول برنامه های اول و دوم گذشته و دو سال به پایان برنامه دوم مانده بوده است با ارقام مربوط به ابتدای برنامه، جهش صنعت برق را آشكارمی سازد.

 واضح است كه ارقام بالا و مقا یسه آنها تنها گوشه های كوچكی از صحنه وسیع یك تلاش همه جا نبه را نشان می دهند و تحقق این ارقام مستلزم به ثمر رسیدن كوشش ها و پشتیبانی های فراوانی بوده است كه متاسفانه این گاه شمار مختصر، حوصله پرداختن به همه آن ها را ندارد، در اینجا تنها به بیان این نكته اكتفا می كنیم كه توجه به نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی صنعت برق، پس از پیروزی انقلا ب اسلامی و به ویژه در دوران بازسازی بعد از جنگ تحمیلی از راه كارهای اصلی صنعت بوده است.

آموزش این نیروها برای ارتقاء كیفیت وشكوفا ساختن استعداد های خدادادی آنها، همچنین سازماندهی نیروها در جهتی كه هدف های كمی و كیفی برنامه ها رابرآورده سازد و هیچ یك از هدف های صنعت برق، از تامین برق برای مصرف كنندگان گرفته تا بهبود بخشیدن به كیفیت خدمات و جلب رضایت مشتركان، كوشش در راه رسیدن به خود كفایی و ورود در بازارهای بین المللی و رقابت جهانی تحت الشعاع دیگری قرار نگیرد، همواره مورد توجه برنامه ریزان و مدیران صنعت بوده است.

 درنتیجه این كوشش ها، صنعت برق توانسته است با موفقیت بحران های دوران جنگ و پساز جنگ را پشت سر بگذارد و از لحاظ بین المللی نیز در جایگاهی در خور قرار گیرد. به طوری كه بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد، در سال 1995میلادی (1374شمسی) ایران ازنظر ابعاد صنعت برق دربین كشورهای خاورمیانه و غرب آسیا درمقام نخست قرارگرفت ودرسطح جهانی نیز به مقام مقایسه بیست و یكم دست یافت.